بسم الله الرحمن الرحيم

بحث توسل همواره مورد عنایت علماء و اندیشمندان مسلمان بوده و به عنوان عقیده اصیل دینی اسلامی بر گرفته از کتاب الله و سنت نبوی9 تبیین گردیده است. کتاب العقائد و المسائل نوشته مولوی عبد القیوم هزاروی حنفی مفتی نظامیه لاهور یکی از این نوشتارها می باشد که به صورت سوال و جواب تدوین شده است.

سوال: توسل به انبياء و اولياء چه حكمي دارد ؟

جواب: توسل و استغاثه به انبياء و اولياء در ادای حاجات دنيویه و اخرویه به اجماع اهل سنت و جماعت شرعاً

جایز است و اهل سنت اكثریت مسلمانان را تشكيل مي دهند و اجماع آنها حجت است و همگي به خطاء

نخواهند رفت به دليل روایتي كه احمد و طبراني از نبي  نقل مي كند قال : سال ربي ان لا تجتمع امتي

علي الضلاله فأعطانيها ) 1( ؛ از پروردگارم درخواست كردم كه امت من را برگمراهي جمع نگرداند و این

درخواست من اجابت شد . حاكم از ابن عباس روایت مرفوعه ای نقل مي كند : لا یجمع الله امتي علي

الضلاله ابدا ) 2( :، خداوند ، هيچگاه امت مرا بر گمراهي جمع نمي گرداند . و در روایت دیگر آمده است :

ما رآه المسلمون حسنا و هو عند الله حسن ) 3( :آنچه در نزد مسلمانان نيكوست در نزد خدا هم نيكوست .

س : توسل به چه معناست ؟

ج : معني توسل ، تبرك جستن به ذكر كساني است كه در نزد خداوند منزلت و جایگاهي دارند به دليل

اینكه ثابت است خداوند به سبب ایشان بر بندگانش رحم مي كند معني توسل به انبياء و اولياء این است كه

آنها را وسيله و واسطه به سوی خداوند عزوجل در ادای حاجتها و رسيدن به خواسته های خود قرار مي

دهيم چون منزلت و جایگاه به خداوند بيشتر از ماست ، خداوند دعای آنها را اجابت و شفاعتشان را قبول

مي كند .  در حدیث قدسي از خداوند سبحانه و تعالي آمده است كه : من عادی لي وليا فقد آذنته بالحرب

و ما تقرب الي عبدی بشي احب الي مما افتر ضته عليه و لا یزال عبدی یتقرب الي بالنوافل حتي احبه فاذا

احببته كنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به ویده التي یبطش بها و رجله التي یمشي بها و ان

؛ ) سألني لاعطينه و لئن استعاذني لاعيذنه الحدیث : بخاری این را روایت كرده است ) 4

: خداوند سبحانه و تعالي در این حدیث قدسي مي فرماید ، كسي كه با عالمي دشمني نماید من به او اعلام

دشمني مي كنم و وقتي بنده ای به فعل واجبي یا نافله ای به من تقرب بجوید من او را دوست مي دارم و

كسي را كه دوست بدارم من نيروی شنوائي ، بينائي و دست و پای او مي گردم و اگر از من چيزی بخواهد

به او عطاء مي كنم الخ .

س: چه دليلي بر جایز بودن توسل وجود دارد ؟

ج : دليل بر جواز احادیث صحيح زیادی است كه صریحاً توسل را جایز دانسته از جمله روایتي است كه

ترمذی و نسائي و بيهقي و طبراني به سند صحيح از عثمان بن حنيف رضي الله عنه نقل مي كند كه مرد

نابينائي پيش پيامبر آمد و گفت یا رسول الله : ادع الله ان یكشف عن بصری فقال ان شئت دعوت و ان

شئت صبرت فهو خير لك ، قال فادعه ، فامره صلي الله عليه و سلم ان یتوضأ فيحسن وضوئه و یدعو بهذا

اللهم اني اسئلك و اتوجه اليك بنبيك محمد پيامبرالرحمه ، یا محمد اني اتوجه بك الي ربي في « الدعا

فذهب ثم رجع و قد كشف الله عن بصره  و في روایه بيهقي : » حاجتي هذه لتقضي لي ، اللهم شفّعه في

فقام و قد ابصر )ه(: ای پيامبر خدا : طلب نما از خداوند تا چشمانم را بينا گرداند پيامبر فرمود اگر بخواهي

دعا مي كنم و اگر بخواهي صبر كني ، برای تو بهتر است مرد نابينا گفت دعا بنمائيد : پيامبر به او امر

فرمود كه وضوی نيكوئي بساز و این دعا را بخوان ، پروردگارا از تو طلب مي نمایم و به پيامبرت محمد

پيامبر رحمت به تو توجه مي كنم : ای محمد من تو را به سوی پروردگارم در این حاجتم واسطه قرار

مي دهم تا برایم اجابت شود ، خداوندا او را شفيع من بگردان . نابينا رفت و زماني برگشت ، خداوند او را

بينا نموده بود .

علماء ميگویند كه دراین حدیث توسل و ندا به پيامبر گرامي اسلام آورده شده است و این دعا را صحابه

وتابعين وگذشتگان و متاخرین از امت برای گرفتن حاجت از خداوند بكار برده اند .

روایت دیگر، روایتي است كه بخاری از انس از عمر بن خطاب رضي الله عنه نقل مي كند كه در زماني

خشكسالي پدید آمد او از خداوند طلب باران نمود در حالي كه عباس بن عبدالمطلب را واسطه قرار داده

اللهم انا كنا نتوسل اليك بنبينا فتسقينا و انا نتوسل اليك بعُمِ نبينا فاسقنا قال « : بود و اینچنين دعا كرد

6( : خداوندا ما به واسطه پيامبرمان به تو توسل مي جستيم تا بر ما باران بباراني و هم اكنون به (» فيسقون

واسطه عموی پيامبرمان به تو توسل مي جوئيم تا بر ما باران بباری، مي گوید با این دعا باران بارید.

علماء مي گویند این روایت تصریح دارد كه توسل به اشخاص دارای فضيلت صحيح است و بلااشكال و

مردم عباس رضي الله عنه را وسيله خویش به نزد پروردگار قرار دادند و باران بارید.

س: آیا توسل به اموات جایز است؟

ج : علماء رحمهم الله مي گویند تفاوتي در جواز توسل به اولياء الله تعالي نيست چه در قيد حيات دنيوی

باشند یا در حيات برزخيه و پس از مرگشان باشند . چون اهل برزخ از اولياء الله در محضر خدایند و كسي

) كه در رسيدن به خواسته خود به ایشان توسل در حقيقت به خدا توسل جسته است. ) 7

س : چه دليلي بر جایز بودن توسل به اموات وجود دارد ؟

ج : دليل بر جواز روایتي است كه ابن قيم در كتاب زاد المعاد از ابي سعيد الخدری رضي الله تعالي عنه نقل

اللهم اني اسئلك بحق السائلين « قال رسول الله ما خرج رجل من بيته الي الصلوه فقال « : مي كند كه گفت

عليك و بحق ممشای هذا اليك فاني لم أخرج بطراً و لا اشرا و لا ریاء و لا سمعه و انما خرجت اتقاء

». سخطك و ابتغاء مرضاتك اسألك ان تنقذني من النار و ان تغفر لي ذنوبي فانه لا یغفر الذنوب الا انت

الا وكل الله به سبعين الف ملك یستغفرون له و اقبل الله عليه بوجهه حتي یقضي صلاته ) 8 ( ابن ماجه نيز

روایت را نقل كرده است :

: وقتي كسي به قصد نماز از خانه خارج مي شوید بگوید : خداوندا طلب مي كنم از تو به حق همه كساني

كه از تو طلب نمودند و به حق هر قدمي كه به سوی تو برمي دارم در حالي كه از روی ناسپاسي و سركشي

و یا ریائي و شهرتي نباشد و خروج من فقط برای پرهيز از خشم تو و كسب رضایت تو باشد و از تو مي

خواهم كه از آتش جهنم دورم گرداني و گناهانم را ببخشي كه كسي گناهان را نمي بخشاید ……. خداوند

برای این قدمها هزار ملك را وكيل كرده كه برایش طلب مغفرت نمایند و خداوند با گشاده روئي به او

مي نگرد تا اینكه نمازش را اداء نماید این روایت را ابن ماجه نيز نقل كرده است.

و بيهقي و ابن السني و حافظ ابونعيم نيز این دعا را از ادعيه پيامبر گرامي اسلام دانسته اند كه در وقت خارج

» اللهم اني اسئلك بحق السائلين عليك الخ « : شدن از منزل جهت اداء نماز مي خواندند

علماء گفته اند كه در این دعا توسل صریح به هر بنده مؤمني كه زنده یا مرده باشد وجود دارد و پيامبر

این دعا را به اصحاب نيز یاد داده و امر به خواندن آن نموده است و هيچ یك از گذشتگان نبوده مگر اینكه

این دعا را در حين خارج شدن از منزل برای نماز مي خوانده است و در روایات دیگر است كه پيامبر گرامي

اللهم اغفر لا مي « اسلام در وقتي كه مادر گرامي حضرت علي ابن ابيطالب كرم الله وجهه وفات یافت فرمود

خدایا ببخش مادر من را فاطمه : ،» فاطمه بنت اسد و وسع عليها مدخلها بحق نبيك و الانبياء الذین من قبلي

بنت اسد و وسيع بگردان بر او قبرش را به حق پيامبرت و انبيائي كه قبل از من بوده اند و این حدیث

) طولاني است كه ابن حبان و حاكم و طبراني نقل نموده اند و آن را از روایات صحيح دانسته اند. ) 9

تصریح دارد كه توسل به اموات جایز است – » و الا نبياء الذین من قبلي « و این كلمات پيامبر كه فرمود

فافهم

تنبيه : علماء نفع الله بهم مي گویند: در روایت قبل، از آقای ما عمر نقل شد كه به عباس رضي الله عنهما

توسل جست و در این روایت دليلي بر جایز نبودن توسل به مردگان وجود ندارد چون توسل عمر به عباس

و نه فقط به پيامبر به این دليل بوده كه برای مردم روشن نماید كه توسل به غير پيامبر جایز است

و اشكالي در آن نيست و این امر به عباس و نه دیگر صحابه اختصاص دارد برای اینكه اظهار شرف اهل

بيت رسول خدا را بنماید و دليل برای صحيح بودن توسل به مردگان آن است كه صحابه به پيامبر گرامي

اسلام بعد وفاتش نيز توسل مي جستند از جمله این توسلات روایتي است كه بيهقي و ابن ابي شيبه به سند

صحيح نقل نموده اند كه در زمان خلافت عمر رضي الله عنه خشكسالي پدید آمد بلال بن الحارث رضي الله

عنه در نزد قبر پيامبر گرامي اسلام آمد و گفت : یا رسول الله استسق لامتك فانهم هلكوا : یا رسول خدا

طلب باران بنما برای امتت كه آنها هلاك شدند او پيامبر را در خواب دید كه فرمود نزد عمر بن خطاب –

برو و سلام مرا به او برسان و به او خبر بده كه باران مي آید او پيش عمر آمد و این خبر را به او داد پس

) عمر رضي الله عنه گریه كرد و باران بارید ) 11

آنچه از این روایت استفاده مي شود عمل بلال بن حارث صحابي است كه نه عمر و دیگر صحابه رسول

خدا رضي الله عنهم این كار بلال را انكار نكردند