بسم الله الرحمن الرحیم
مهدی و مهدویت عجل الله تعالی فرجه الشریف در آراء علماء حنفی[1]، نظریات ملا علی القاری[2]
ملا علی قاری در دو کتاب خود به بحث مهدی موعود و مهدویت اشاره دارد، اول در کتاب مرقاه المصابیح که شرح مشکاه المصابیح است[3]. دوم رساله ای به نام المشرب الوری فی مذهب المهدی[4]. مطالب بسیاری را از دیدگاه اهل سنت در باب مهدی و مهدویت نقل می نماید. ما مطالبی از ایشان را نقل می نماییم که مربوط به ادعاهای باطل گروهی مانند شاه نعمت الله ولی است که سعی نموده اند تا مهدی عباسی و یا عمر ابن عبدالعزیز و یا بسیاری از مدعیان دروغین در طول تاریخ مسلمین را مهدی موعود بنامند. ملا علی می گوید: روایات واحادیث مسلم و متواتری بر ظهور مهدی موعود اشاره دارد. رسول الله9 برای امر مهم و بنیانی مهدویت شرایط و علامات و نشانه هایی را بیان فرموده تا هر ادعای دروغی در این موارد باطل شود، با همین معیار علماء و امت مسلمان در طول دوران هر ادعایی را مردود دانسته اند. عبدالله بن مسعود روایت نموده که رسول الله9 فرمود[5] : لاتذهب الدنیا حتی یملک العرب رجل من اهل بیتی ، یواطئ اسمه اسمی و قال : لو لم یبق من الدنیا الا یوم لطول الله ذلک الیوم حتی یبعث الله رجلا منی او من اهل بیتی یواطئ اسمه اسمی و اسم ابیه اسم ابی ،یملاء الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا. ملا علی قاری ذیل این دو حدیث ضمن قطعی دانستن ظهور مهدی مطالب دیگری را بیان نموده است: دنیا تمام و فانی نمی شود مگر اینکه مرد کاملی از اهل بیت من که نام او همانند نام من است و رسم (هدایت) او رسم من است و با هدایت او مردم هدایت می شوند، ظهور خواهد نمود و در روایت دیگر اگر یک روز تا برپایی قیامت مانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد نمود تا مرد کاملی از نسب من و اهل بیت من ظهور نماید. عن ابی سعید [6]قال ذکر رسول الله9 بلاء یصیب هذه الامه حتی لایجد الرجل ملجا یلجا الیه من الظلم فیبعث الله رجلا من عترتی و اهل بیتی فیملاء به الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا یرضی عنه ساکن السماء و ساکن الارض لاتدع السماء من قطرها شیئا الا صبته مدرارا . ظلم و بلاء عام و عظیمی بر این امت خواهد رسید در حالی که هیچ ملجاء و پناهگاهی ندارند خداوند در این وقت مرد کامل عادل عالم عاملی را مبعوث خواهد نمود که مهدی نام دارد و از عترت و اهل بیت من است و خداوند به سبب او همه زمین را از قسط و عدل فراگیر می نماید. همانگونه که ظلم فراگیر بود و اهل آسمان یعنی ملائکه و ارواح انبیاء علیهم السلام از او راضی خواهند بود و ساکنان زمین یعنی همه اهل ایمان و حتی حیوانات زمین و ماهیان دریا از او رضایت دارند. در زمان او آسمان قطره ای از قطرات خود را دریغ نخواهد کرد و باران بسیار خواهد بارید و زمین انواع و اصناف روییدنی ها را خواهد رویانید، حتی بسیاری تمنای زنده شدن مردگان را دارند تا آنها نیز این همه عدل و نعمت را ببینند.
ملا علی روایتی از طبرانی در الاوسط نقل نموده: عن علی ابن ابی طالب انه قال للنبی امنا المهدی ام من غیرنا یا رسول الله؟ قال : بل منا بنا یختم الله کما بنا فتح و بنا یستنقذون من الشرک و بنا یولف الله بین قلوبهم بعد عداوه الفتنه کما الف بین قلوبهم بعد عداوه الشرک.علی ابن ابی طالبD از رسول الله9 سوال نمود که آیا مهدی از نسل ماست فرمود بله از نسل ماست خداوند شریعت و دنیا را با ما شروع و خاتمه می دهد و همانگونه که با رسالت نبوی مشرکین برچیده شدند با نسل ما نیز کینه ها از بین می رود.
و عن ام سلمه[7] قالت سمعت رسول الله9 یقول المهدی من عترتی من اولاد الفاطمه، رواه ابو داود. و ابو داود روایت نموده که رسول الله9 فرمود: مهدی از عترت من از فرزندان فاطمه زهراءB است. و از ابی سعید خدری نقل نموده: المهدی منی، یعنی از نسل و ذریه من. بعضی اختلاف نموده اند که آیا حسنی یا حسینی خواهد بود و ممکن است پاسخ داده شود که دارای هر دو نسبت می باشد و او حسنینی است. راویانی از حذیفه این حدیث را نقل نموده و اشبیلی آن را صحیح دانسه است. در این حدیث اجمالی وجود دارد و این روایت توضیح دهنده آنست: المهدی من عترتی من ولد فاطمه که ابوداود و ابن ماجه و حاکم بسند صحیح از ام سلمه نقل نموده اند. رسول الله9 به فاطمه فرمود: والذی بعثنی بالحق ان منهما یعنی من الحسن و الحسین مهدی هذه الامه.قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث نمود ، مهدی این امت از حسن و حسینB خواهد بود.(حسنینی است)
ملاعلی به بعض احادیثی اشاره دارد که علامات ظهور مهدی موعود در آن بیان شده است تا ادعای دروغ مدعیان را باطل نماید، مانند: فیبایعونه بین الرکن و المقام، بیعت با مهدی در مسجد الحرام و بین رکن و مقام خواهد بود وی در توضیح مطلب می گوید یعنی رکن حجر الاسود و مقام ابراهیم علیه السلام.وما بین زمزم که مثلثی است که از زمان قدیم حطیم گفته می شود زیرا هر کس در این محل بیعت و عهدی نماید و با آن مخالفت کند دولتش از بین خواهد رفت و حجتی نخواهد داشت. مردم شام به حرب و جنگ با او خواهند آمد با اینکه او از فرزندان سید الانام بوده و در بلد الله الحرام اقامت دارد. آنان در دشمنی او سرعت و سبقت می گیرند. اما ابدال شام و عصائب اهل العراق( خیار و طوایف و جماعتی از اهل عراق) و نجبا مصر به کمک او خواهند آمد و به سنت و شریعت رسول الله9در بین مردم عمل خواهد نمود. و در مورد زمان باقی بودن او بر زمین اختلاف وجود دارد که چند سال پس از ظهور زنده خواهد بود. ملا علی به دیگر نشانه ها و آیت ها اشاره و بیان نموده است: کسوف ماه در شب اول رمضان و خسوف خورشید در نیمه ماه رمضان. و منها قوله علیه السلام: یخرج المهدی و علی راسه ملک ینادی ان هذا المهدی فاتبعوه، از جمله روایاتی که علامتی از علامات مهدی موعود را بیان نموده این حدیث است: مهدی ظهور می نماید در حالی که بر بالای سر ایشان فرشته ای است که صدا می زند این مهدی موعود است از او پیروی و اطاعت نمایید. ملاعلی می گوید: این روایت دلالت بر نهایت عظمت و بلندی مرتبه و منزلت اوست. المهدی رجل من ولدی وجهه کالکواکب الدری. فیظهر فی ثلاث ماه و ثلاث عشر رجلا عدد اهل بدر علی غیر میعاد رهبان باللیل اسد بالنهار فیفتح الله للمهدی ارض الحجاز و یخرج من کان فی السجن من بنی هاشم و تنزل الریات السود الکوفه فیبعث بالبیعه الی المهدی و یبعث المهدی جنوده فی الافاق و یمیت الجور و اهله و تستقیم له البلدان و یفتح الله تعالی علی یدیه القسطنطنیه. اصحاب خاص مهدی 313 نفر به تعداد مسلمانان اهل بدر، اینان راهبان شب و شیران روز هستند. خداوند سرزمین حجاز را برای او فتح خواهد نمود و زندانیان بنی هاشم در این سرزمین را آزاد خواهد نمود. مردمان کوفه با پرچم سیاه بسوی او خواهند آمد و با ایشان بیعت می کنند. سپاهیان او به سرزمین ها می روند و بساط ظلم و اهل جور را از بین می برند. سرزمین ها از او اطاعت خواهند نمود.
منها قال قاده المهدی خیر الناس و اهل نصرته و بیعته من اهل الکوفه و الیمن و ابدال الشام مقدمته جبریل و ساقه میکائیل محبوب فی الخلائق یطفئ الله تعالی به الفتنه العمیاء و تامن الارض حتی ان المراه لتحج فی خمس نسوه ما معهن رجل لا تتقی شیئا الا الله توتی الارض نباتها و السماء برکتها. منها قال انی اجد المهدی مکتوبا فی اسفار الانبیاء ما فی عمله ظلم و لاعیب. از جمله روایات به امنیت دوران ایشان اشاره دارد که زنان بتنهایی به سفر حج می روند و احدی مزاحم آنان نخواهد بود.و ظلم و نقص و کمبودی بر مردم نخواهد بود.
ملا علی در ادامه بحث به بررسی بعضی از روایات می پردازد و می گوید: بدانکه حدیث لا مهدی الا عیسی بن مریم، به اتفاق محدثین حدیثی ضعیف است و طیبی گفته است که روایات صریح بر خروج مهدی از عترت رسول الله9 و از اولاد فاطمهB ثابت و اصح از این حدیث می باشد. گروهی از علماء که سند حدیث لا مهدی الا عیسی بن مریم اشکال ننموده اند معنای مهدی را معنای لغوی می دانند یعنی عیسی هدایت کننده مسیحیان دوران ظهور خواهد بود. هو قوله منا الذی یصلی عیسی ابن مریم خلفه . عیسی بن مریم اقتداء به امام ما خواهد نمود. المهدی من هذه الامه و هو الذی یوم عیسی ابن مریم علیه السلام . فی وجهه خال و فی کتفه علامه النبی، مهدی موعود از این امت خواهد بود. مهدی کسی است که عیسی بن مریمD به او اقتداء می کند. در صورت او خالی است و در کتف او علامتی مانند علامت و نشانه رسول الله9 قرار دارد.
و می گوید: حدیثی که نقل می نماید مهدی از فرزندان عباس است نیز باطل است، ذهبی در تلخیص می گوید این حدیث باطل است زیرا احمد بن الحجاج بن الصلت این حدیث را نقل نموده که دارای جهالت و آفت است.
والسلام
آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین.
[1] – این بحث بر گرفته از کتاب جریان شناسی فرق دوران معاصر، جریان اشاعتی پنج پیری می باشد.
[2] – علی فرزند شاه محمد متولد سال 930 قمری در شهر هرات، معروف به ملا علی القاری مکی ، حدود چهل سال در مکه سکونت یافت، پیرو مذهب فقهی حنفی ، متوفای 1014 هجری قمری است ، وی دارای تالیفات متعددی از جمله مجموعه رسائل شامل 80 رساله می باشد که مطالبی از یک رساله ایشان در این نوشتار نقل شده است. ایشان در تفسیر و شرح کتب حدیثی آثار متعددی داشته و در نزد علماء حنفی از شان و جایگاه والائی برخوردار است.
[3] – مرقاه المفاتیح علامه علی بن سلطان محمد القاری متوفای 1014 هجری شرح مشکاه المصابیح علامه محمد بن عبدالله الخطیب التبریزی متوفای 741 ، ج 10
[4] – رساله 69 از مجموع رساله های ملا علی قاری است که بیشتر در باره اجتهاد مطلق مهدی موعود اشاره نموده است.
[5] – مرقاه المفاتیح ، حدیث شماره 5452 کتاب الفتن باب اشراط الساعه
[6] – همان حدیث 5457
[7] – مرقاه ، حدیث شماره 5453 کتاب الفتن
