بسم الله الرحمن الرحیم و الحمدلله رب العالمین ، شب نیمه شعبان و روز پانزدهم شعبان یکی از شبها و روزهای صاحب فضیلت در نزد مسلمانان است ، روایات و احادیث مختلفی در فضیلت آن وارد شده و علماء بسیاری در نوشتارهای خود به اهمیت و مواظبت بر اعمال آن پرداخته اند. این شب پس از شب قدر با فضیلت ترین شب ها شمرده شده ، و در کتب روائی دارای نام های لیله المبارکه (شب مبارک)، لیله الرحمه( شب رحمت و عفو و بخشش) ، لیله الصک (شب کتابت و نوشتن) [1] است و شب برائت نیز مىگويند كه به معنى رها شدن از آتش است.[2] شب عید ملائکه ، شب مغفرت ، شب شفاعت و شب نسخه نیز از دیگر نام های آن است.
حدیث معاذ بن جبل از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم یکی از احادیثی است که فضیلت نیمه شعبان را بیان می نماید ، ایشان (ص) فرموند: انّ اللّه تعالى ليطّلع فى ليلة النّصف من شعبان فيغفر لجميع خلقه، الّا لمشرك او مشاحن : خداى تعالى در شب نيمه شعبان به اعمال همه بندگان رسيدگى مىكند، و همه را می بخشد جز مشرك و(بدعت گذار) و كينهتوز بر اهل اسلام .[3] بيهقي روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: أتاني جبريل عليه السّلام فقال: هذه ليلة النّصف من شعبان، و للّه فيها عتقاء من النّار بعدد شعور غنم بني كلب، لا ينظر اللّه إلى مشرك و لا إلى مشاحن، الخ . جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: این شب نیمه شعبان است ، و خداوند در این شب به تعداد موهای گوسفندان (قوم) بنی کلب جهنمیان را آزاد و مورد بخشش قرار می دهد در حالی که خداوند توجه ای به مشرکین و بدعت گزاران نخواهد نمود [4] و نیز بيهقي روایت نموده : يطّلع اللّه على عباده في ليلة النّصف من شعبان فيغفر للمستغفرين، و يرحم المسترحمين، و يؤخّر أهل الحقد كما هم. خداوند در شب نیمه شعبان بر حال بندگان خود رسیدگی می نماید و استغفار کنندگان را می بخشد و رحم بر طلب کنندگان رحمت الهی می نماید و اهل دشمنی (با خدا را(وعده) دشمنی می دهد.
ابن ماجه روایت نموده : إذا كانت ليلة النّصف من شعبان فقوموا ليلتها و صوموا يومها، فإنّ اللّه تبارك و تعالى ينزل فيها لغروب الشّمس إلى سماء الدّنيا، فيقول: ألا من مستغفر فأغفر له، ألا من مسترزق فأرزقه، ألا من مبتل فأعافيه ألا كذا، ألا كذا حتّى يطلع الفجر.[5] هنگامی که شب نیمه شعبان شود شب زنداری نمایید و روز آن را روزه گیرید ، خداوند از غروب آفتاب به سوی آسمان دنیا عنایت نموده و (به انفاس عالمیان) اعلام می
دارد کسی طلب مغفرت و بخشش نمی کند مگر اینکه بخشیده شد و طلب کننده روزی وجود نخواهد داشت مگر اینکه رزق او عطا می شود و کسی که مبتلا به بلائی است (و طلب رفع بلا دارد) او را عافیت می بخشم، مگر کسانی که دارای صفات(شرک و صفات بیان شده در سایر روایات) باشند .
شیخ طوسی این روایت را نقل نموده ، قال رسول الله: اتدرین ای لیله هذه ؟ هذه لیله النصف من الشعبان فیها تنسخ الاعمال و تقسم الارزاق و تکتب الاجال و یغفر الله تعالی الا المشرک او مشاحن او قاطع رحم او مدمن مسکر او مصر علی ذنب او شاعر او کاهن [6]. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : آیا می دانید چه شبی دارای این فضیلت است؟ شب نیمه شعبان است که در آن اعمال و گناهان محو می شود(و یا اعمال الهی در حق او نوشته می شود)، رزق ها تقسیم و زمان مرگ (آن سال) نوشته می شود ، خداوند بخشنده و آمرزنده بندگان خود است مگر (بنده) مشرک و دشمن (خدا و دین او)، قاطع رحم ، دائم الخمر و اصرار کننده بر انجام گناه و شاعر(بر علیه حق الهی) و غیب گویان (کمک گیرنده از جن یا حدس و گمان).
افضل اعمال این شب قیام (نماز) و قرائت قرآن و زیارت ابا عبدالله الحسین بن علی علیهما السلام است و منادی از افق اعلی ندا می دهد که زیارت کنندگان حسین بازگردید که خداوند شما را بخشید و پاداش و ثواب شما بر پروردگارتان و محمد پیامبرتان است .
میبدی می گوید: يستحب إحياء خمس عشرة ليلة في السنة و منها ليلة النصف من شعبان و ذكر مواصلة الأوراد في الأيام الفاضلة و هي تسعة عشر يوما تستحب فيها مواصلة الأوراد و الدأب في العبادة يوم عاشوراء و يوم عرفة و يوم سبعة و عشرين من رجب و يوم سبعة عشر من شهر رمضان و يوم النصف من شعبان و لیالی الاحیاء و هی اول لیله من رجب و لیله النصف من الشعبان و لیلتا العیدین فان امیر المومنین ع کان یعجبه ان یفرغ نفسه فی هذه اللیالی [7]
احیاء پانزده شب سال مستحب است و شب نیمه شعبان از آن شبها شمرده می شود ، خواندن دعاهای وارد شده در نوزده روز خاص و دارای فضیلت به نسبت روزهای سال نیز مستحب است و نیز مواظبت بر عبادات و مدواومت بر اوراد و دعا تاکید شده است آن روزها روز عاشوراء و عرفه و بیست و هفتم رجب و هفدهم رمضان و روز نیمه شعبان است. و شبهای احیاء نیز شب اول رجب و شب نیمه شعبان و شبهای عید فطر و قربان است ، امیر مومنان علیه السلام در تعجب از کسانی بود که در این شبها نفس خود را رها نمایند (و به اعمالی نپردازند)
و ایشان در فضیلت شب نیمه شعبان می گوید [8]: فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ تنزل النسخة من السماء لما يحصل فى السنة من اقسام الحوادث. شب نيمه شعبان را نامهاست: شب برات گويند و شب نسخة، شب فرق، شب عرض. هر كه از اين شب تا ديگر سال از دنيا رفتنى است، نسخت آن از لوح محفوظ بردارند و به عزرائيل دهند، گويند اين شغل تو است تا ديگر سال. هر چه خسف و مسخ بود، سياسات و بليات و انواع عذاب، نسخت كنند و به جبرئيل دهند، گويند اين كار تو است تا ديگر سال. هر چه نعمت و راحت و روزى بندگان بود نسخت كنند و به ميكائيل دهند، هر چه عزّ و مرتبت و اقبال و دولت بود نسخت كنند و به اسرافيل دهند.
جمعى برانند كه ليله مباركه (در آیه 3و4 سوره حدید) شب برات و شب نيمه شعبان است و بركت او در نزول ملائكه و اجابت دعوت و فصل اقضيه و تقسيم نعم است فِيها درين شب يُفْرَقُ جدا كرده و فصل داده شود كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ هر امرى كه حكم كرده شده است در همه سال از ارزاق و آجال و شب برات از ليالى فاضله است كه بدين امت دادهاند أَمْراً فرموديم فرمودنى بفصل قضايا درين شب مِنْ عِنْدِنا از نزديك ما إِنَّا كُنَّا به درستى كه هستيم ما مُرْسِلِينَ فرستنده ترا كه محمدى (صلی الله علیه و آله) رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ بخشایش از نزديك پروردگار تو بر خلق چنانچه جاى ديگر فرمود و ما ارسلناك الا رحمة للعالمين
و نيز اندر قصه شب برات آمده است كه چون شب نيمه شعبان گردد خداى عز و جلّ بفرمايد تا نامههاى آن كسها كه اندر سال بخواهند مردن از لوح محفوظ نسخت كنند و به ملكالموت سپارند. این مطالب خلاصه ای جهت تبرک و بهره مندی از عطایای الهی نیمه شعبان است ، امید است که گذشتگان ما از دعای خیر خوانندگان بهره مند گردند.
و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین
[1]– کشاف زمخشری ج 3 ص 500
[2] – عبد الباقى گولپينارلى/توفيق سبحانى، نثر و شرح مثنوى(گولپينارلى)، ج 1 ص 833
[3] – جامع الصّغير، جلد 1، صفحه 415.
[4] – لواقح الانوار القدسیه ، عبدالوهاب شهرستانی ،ص 144
[5] – سنن ابن ماجه ، ج 1 کتاب اقامه الصلواه حدیث شماره 1388
[6] – مصباح المتهجد شیخ طوسی ص 840
[7] – عده الداعی ابن فهد حلی ص 45
[8] – کشف الاسرار و عده الابرار ج 9 ص 95 و 102 ذیل تفسیر سوره حدید
