بسم الله الرحمن الرحیم و الحمدلله رب العالمین ، شب نیمه شعبان و روز پانزدهم شعبان یکی از شبها و روزهای صاحب فضیلت در نزد مسلمانان است ، روایات و احادیث مختلفی در فضیلت آن وارد شده و علماء بسیاری در نوشتارهای خود به اهمیت و مواظبت بر اعمال آن پرداخته اند. این شب پس از شب قدر با فضیلت ترین شب ها شمرده شده ، و در کتب روائی دارای نام های لیله المبارکه (شب مبارک)، لیله الرحمه( شب رحمت و عفو و بخشش) ، لیله الصک (شب کتابت و نوشتن) [۱] است و شب برائت نیز مىگویند که به معنى رها شدن از آتش است.[۲] شب عید ملائکه ، شب مغفرت ، شب شفاعت و شب نسخه نیز از دیگر نام های آن است.
حدیث معاذ بن جبل از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم یکی از احادیثی است که فضیلت نیمه شعبان را بیان می نماید ، ایشان (ص) فرموند: انّ اللّه تعالى لیطّلع فى لیله النّصف من شعبان فیغفر لجمیع خلقه، الّا لمشرک او مشاحن : خداى تعالى در شب نیمه شعبان به اعمال همه بندگان رسیدگى مىکند، و همه را می بخشد جز مشرک و(بدعت گذار) و کینهتوز بر اهل اسلام .[۳] بیهقی روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: أتانی جبریل علیه السّلام فقال: هذه لیله النّصف من شعبان، و للّه فیها عتقاء من النّار بعدد شعور غنم بنی کلب، لا ینظر اللّه إلى مشرک و لا إلى مشاحن، الخ . جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: این شب نیمه شعبان است ، و خداوند در این شب به تعداد موهای گوسفندان (قوم) بنی کلب جهنمیان را آزاد و مورد بخشش قرار می دهد در حالی که خداوند توجه ای به مشرکین و بدعت گزاران نخواهد نمود [۴] و نیز بیهقی روایت نموده : یطّلع اللّه على عباده فی لیله النّصف من شعبان فیغفر للمستغفرین، و یرحم المسترحمین، و یؤخّر أهل الحقد کما هم. خداوند در شب نیمه شعبان بر حال بندگان خود رسیدگی می نماید و استغفار کنندگان را می بخشد و رحم بر طلب کنندگان رحمت الهی می نماید و اهل دشمنی (با خدا را(وعده) دشمنی می دهد.
ابن ماجه روایت نموده : إذا کانت لیله النّصف من شعبان فقوموا لیلتها و صوموا یومها، فإنّ اللّه تبارک و تعالى ینزل فیها لغروب الشّمس إلى سماء الدّنیا، فیقول: ألا من مستغفر فأغفر له، ألا من مسترزق فأرزقه، ألا من مبتل فأعافیه ألا کذا، ألا کذا حتّى یطلع الفجر.[۵] هنگامی که شب نیمه شعبان شود شب زنداری نمایید و روز آن را روزه گیرید ، خداوند از غروب آفتاب به سوی آسمان دنیا عنایت نموده و (به انفاس عالمیان) اعلام می
دارد کسی طلب مغفرت و بخشش نمی کند مگر اینکه بخشیده شد و طلب کننده روزی وجود نخواهد داشت مگر اینکه رزق او عطا می شود و کسی که مبتلا به بلائی است (و طلب رفع بلا دارد) او را عافیت می بخشم، مگر کسانی که دارای صفات(شرک و صفات بیان شده در سایر روایات) باشند .
شیخ طوسی این روایت را نقل نموده ، قال رسول الله: اتدرین ای لیله هذه ؟ هذه لیله النصف من الشعبان فیها تنسخ الاعمال و تقسم الارزاق و تکتب الاجال و یغفر الله تعالی الا المشرک او مشاحن او قاطع رحم او مدمن مسکر او مصر علی ذنب او شاعر او کاهن [۶]. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : آیا می دانید چه شبی دارای این فضیلت است؟ شب نیمه شعبان است که در آن اعمال و گناهان محو می شود(و یا اعمال الهی در حق او نوشته می شود)، رزق ها تقسیم و زمان مرگ (آن سال) نوشته می شود ، خداوند بخشنده و آمرزنده بندگان خود است مگر (بنده) مشرک و دشمن (خدا و دین او)، قاطع رحم ، دائم الخمر و اصرار کننده بر انجام گناه و شاعر(بر علیه حق الهی) و غیب گویان (کمک گیرنده از جن یا حدس و گمان).
افضل اعمال این شب قیام (نماز) و قرائت قرآن و زیارت ابا عبدالله الحسین بن علی علیهما السلام است و منادی از افق اعلی ندا می دهد که زیارت کنندگان حسین بازگردید که خداوند شما را بخشید و پاداش و ثواب شما بر پروردگارتان و محمد پیامبرتان است .
میبدی می گوید: یستحب إحیاء خمس عشره لیله فی السنه و منها لیله النصف من شعبان و ذکر مواصله الأوراد فی الأیام الفاضله و هی تسعه عشر یوما تستحب فیها مواصله الأوراد و الدأب فی العباده یوم عاشوراء و یوم عرفه و یوم سبعه و عشرین من رجب و یوم سبعه عشر من شهر رمضان و یوم النصف من شعبان و لیالی الاحیاء و هی اول لیله من رجب و لیله النصف من الشعبان و لیلتا العیدین فان امیر المومنین ع کان یعجبه ان یفرغ نفسه فی هذه اللیالی [۷]
احیاء پانزده شب سال مستحب است و شب نیمه شعبان از آن شبها شمرده می شود ، خواندن دعاهای وارد شده در نوزده روز خاص و دارای فضیلت به نسبت روزهای سال نیز مستحب است و نیز مواظبت بر عبادات و مدواومت بر اوراد و دعا تاکید شده است آن روزها روز عاشوراء و عرفه و بیست و هفتم رجب و هفدهم رمضان و روز نیمه شعبان است. و شبهای احیاء نیز شب اول رجب و شب نیمه شعبان و شبهای عید فطر و قربان است ، امیر مومنان علیه السلام در تعجب از کسانی بود که در این شبها نفس خود را رها نمایند (و به اعمالی نپردازند)
و ایشان در فضیلت شب نیمه شعبان می گوید [۸]: فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ تنزل النسخه من السماء لما یحصل فى السنه من اقسام الحوادث. شب نیمه شعبان را نامهاست: شب برات گویند و شب نسخه، شب فرق، شب عرض. هر که از این شب تا دیگر سال از دنیا رفتنى است، نسخت آن از لوح محفوظ بردارند و به عزرائیل دهند، گویند این شغل تو است تا دیگر سال. هر چه خسف و مسخ بود، سیاسات و بلیات و انواع عذاب، نسخت کنند و به جبرئیل دهند، گویند این کار تو است تا دیگر سال. هر چه نعمت و راحت و روزى بندگان بود نسخت کنند و به میکائیل دهند، هر چه عزّ و مرتبت و اقبال و دولت بود نسخت کنند و به اسرافیل دهند.
جمعى برانند که لیله مبارکه (در آیه ۳و۴ سوره حدید) شب برات و شب نیمه شعبان است و برکت او در نزول ملائکه و اجابت دعوت و فصل اقضیه و تقسیم نعم است فِیها درین شب یُفْرَقُ جدا کرده و فصل داده شود کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ هر امرى که حکم کرده شده است در همه سال از ارزاق و آجال و شب برات از لیالى فاضله است که بدین امت دادهاند أَمْراً فرمودیم فرمودنى بفصل قضایا درین شب مِنْ عِنْدِنا از نزدیک ما إِنَّا کُنَّا به درستى که هستیم ما مُرْسِلِینَ فرستنده ترا که محمدى (صلی الله علیه و آله) رَحْمَهً مِنْ رَبِّکَ بخشایش از نزدیک پروردگار تو بر خلق چنانچه جاى دیگر فرمود و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین
و نیز اندر قصه شب برات آمده است که چون شب نیمه شعبان گردد خداى عز و جلّ بفرماید تا نامههاى آن کسها که اندر سال بخواهند مردن از لوح محفوظ نسخت کنند و به ملکالموت سپارند. این مطالب خلاصه ای جهت تبرک و بهره مندی از عطایای الهی نیمه شعبان است ، امید است که گذشتگان ما از دعای خیر خوانندگان بهره مند گردند.
و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین
[۱]– کشاف زمخشری ج ۳ ص ۵۰۰
[۲] – عبد الباقى گولپینارلى/توفیق سبحانى، نثر و شرح مثنوى(گولپینارلى)، ج ۱ ص ۸۳۳
[۳] – جامع الصّغیر، جلد ۱، صفحه ۴۱۵٫
[۴] – لواقح الانوار القدسیه ، عبدالوهاب شهرستانی ،ص ۱۴۴
[۵] – سنن ابن ماجه ، ج ۱ کتاب اقامه الصلواه حدیث شماره 1388
[۶] – مصباح المتهجد شیخ طوسی ص ۸۴۰
[۷] – عده الداعی ابن فهد حلی ص ۴۵
[۸] – کشف الاسرار و عده الابرار ج ۹ ص ۹۵ و ۱۰۲ ذیل تفسیر سوره حدید
