بسم الله الهادی الباعث
سبحانه و نحمده و نصلی علی رسوله الکریم
قال الله تعالی : ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین امنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما . [۱] خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند ، ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود بفرستید و سلام گویید و کاملا تسلیم باشید .
از امام صادق علیه السلام در معنای آیه ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما سوال شد ایشان فرمودند: صلاه از طرف خداوند رحمت و از طرف ملائکه تزکیه و از طرف مردم دعاء می باشد و سلم تسلیما یعنی تسلیم به او در آنچه که از ایشان وارد شده و در مورد ثواب صلوات بر پیامیر صلی الله علیه و آله سوال گردید که فرمودند : خارج شدن از( از بین برنده ) همه گناهان ، به خدا قسم حال شخص فرستنده صلوات مانند حال کسی است که در روز اول تولد از مادر زاده شده است [2]
اصل معنای لغوی لفظ الصلاه به دو معنای دعاء و تبرک و معنای عبادت می باشد . صلوات خداوند بر بنده خود بر دو نوع است ، عام و خاص . صلوات عامه بر همه مومنین بوده که به معنای مغفرت مومنین و طلب مغفرت ملائکه برای مومنین معنا می گردد و صلوات خاصه همان صلوات خداوند بر انبیاء و رسل خصوصا بر خاتم انبیاء و افضل آنان محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم می باشد . در این آیه به صلوات عامه اشاره شده است : هو الذی یصلی علیکم و ملائکته [3] و دعاء نمودن پیامبر اسلام محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم بر هر یک از مومنین به همین معنا است و صلوات خاصه که صلوات و درود الهی بر پیامبران و رسولان خصوصا بر افضل آنان محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم می باشد . در معنای صلوات خاصه یا همان صلوات بر محمد مصطفی در آیه شریفه اقوال و نظریات مختلفی وجود دارد ، کسانی قائلند که رحمت الهی و مغفرت الهی است و از طرف خداوند رحمت و از طرف ملائکه طلب رحمت و مغفرت نبی از خداوند متعال است هر چند بسیاری از علماء رحمت و مغفرت را از ثمرات و موجبات صلوات و درود الهی دانسته اند و کسانی صلوات الهی را به معنای ثناء الهی و مدح و تمجید نبی صلی الله علیه و سلم دانسته اند یعنی خداوند در نزد ملائکه به مدح و تمجید نبی صلی الله علیه و آله و سلم نموده است و صلوات ملائکه را نیز مدح و ستایش او دانسته اند این معنا به معنای عنایت و اظهار شرف و فضل و حرمت و تکریم اوست و عبارت صلوا علیه به این معنا است که شما مومنین سزاوارتر بر درود فرستادن بر محمد مصطفی صلی الله علیه و آله هستید زیرا ایمان شما به برکت رسالت ایشان است که این رسالت موجب خیر در دنیا و آخرت شما خواهد بود . خداوند برای مومنین فرستنده صلوات پاداش و اجری قرار داده است . در روایات بیان شده است که : من صلی علی مره صلی الله بها عشرا و ان الله تعالی قال : من صلی علیک من امتک مره صلیت علیه عشرا ، کسی که یکبار بر من درود فرستد خداوند ده بار بر او درود می فرستد و خداوند فرمود : کسی از امت تو که یکبار بر تو درود فرستد من ده بار بر او درود خواهم فرستاد .
موارد و محل ها و ایام واجب و یا مستحبی که درود و صلوات بر محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم در آن قرار داده شده و در شریعت اسلامی مورد اتفاق مسلمانان می باشد را مقریزی در خصائص نود و هفتم کتاب خود [۴] بیان نموده است که در این نوشتار فقط به عناوین آن اشاره می گردد .
۱ – در آخر تشهد نماز 2 – در تشهد اول ۳- در آخر قنوت ۴- در خطبه نماز جمعه و نماز عیدین و استسقاء و سایر خطبه ها ۵ – بعد از شنیدن شهادت بر رسالت نبی صلی الله علیه و آله در اذان و اقامه و اتمام اذان و اقامه ۶ – در موقع دعا نمودن هر دعا کننده ای از امت اسلام ، در اول دعاء و وسط دعاء و آخر دعاء ۷ – در وقت داخل شدن و خارج شدن از مسجد ۸ – بر بلندای صفا و مروه ۹ – قبل از متفرق شدن اجتماع و مجالس ۱۰ – بعد از فارغ شدن از تلبیه (لبیک گفتن ) ۱۱ – موقع لمس نمودن حجر الاسود ۱۲- در موقع ایستادن بر قبر مبارک او صلی الله علیه و سلم ۱۳ – وقت خارج شدن از منزل و رفتن به بازار یا دعوت و یا موارد دیگر ۱۴ – وقتی که در نیمه شب از خواب بیدار میشوید ۱۵ – موقع ختم قرآن و در نماز تراویح (نماز شبهای ماه مبارک رمضان ) ۱۶ – وقت بلند شدن از مجلس و ایستادن در آن ۱۷ – وقتی که کنار مسجدی عبور نموده و یا مسجدی دیده شود ۱۸ – در موقع نگرانی و حزن و اضطراب 19 – در موقع نوشتن نام مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله ۲۰ – در اول و آخر وقت یاددادن و تبلیغ علم و داستان و آموزش درس و آموزش شاگردان ( تعلیم و تعلم ) ۲۱ – اول و آخر روز ۲۲- بعد از گناه که به منزله کفاره آن گناه است 23 – در موقع سختی فقر و نیاز و یا ترس از واقع شدن فقر ۲۴ – در موقع خطبه و عقد ازدواج 25 – در موقع عطسه نمودن ۲۶ – بعد از فارغ شدن از وضوء گرفتن ۲۷ – وقت وارد شدن به منزل ۲۸ – در هر محلی که مردم برای ذکر خداوند جمع شده اند ۲۹ – وقت فراموش نمودن چیزی و جهت یادآوری و یاد آمدن ۳۰ – وقتی نیازی را به کسی می گوییم 31- در موقع بلند شدن صدای اذان ۳۲ – بعد از اتمام هر نمازی ۳۳ – در موقع ذبح هر حیوانی ۳۴ – وقتی که نمازگزار عبور از نام محمد صلی الله علیه و سلم می نماید ( در نماز مستحبی ) ۳۵ – بجای صدقه دادن برای کسی که مالی جهت صدقه دادن ندارد ۳۶ – در وقت خوابیدن ۳۷ – در شروع سخن گفتن و پس از ذکر نام خداوند متعال ۳۸ – در نماز عید 39 – پس از تکبیر دوم نماز میت 40 – هر وقت نام مبارکش شنیده شود ۴۱ – در روز جمعه . در کتابهای ادعیه و روائی تعداد بیشتری از این موارد و مواقع جهت صلوات بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نقل گردیده و تفصیل و توضیح داده شده است .[۵]
مقریزی صدمین خصیصه از خصائص( صفت و ویژگی خاص) نبی صلی الله علیه و آله و سلم را واجب بودن حب اهل بیت او دانسته است و روایت صحیح بخاری را نقل نموده است : ارقبوا محمدا فی اهل بیته ، مراقب حق نبی در باره اهل بیتش باشید . و روایت سخنرانی حسن بن علی در شب شهادت امام علی علیهم السلام را نقل نموده که پس از مدح ایشان فرمود : در این شب مردی به شهادت رسید که اولین و آخرین نفر از بشر در عمل از او سبقت نمی گیرند و درک نمی کنند و رسول الله علم و پرچم را برای جنگ به او داده و می جنگید در حالی که جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ او بودند و بازنگشت تا اینکه خداوند فتح و پیروزی را بر او قرار داد و بر روی زمین طلا و نقره ای باقی نگذاشت . و ادامه فرمودند : ای مردم کسی که مرا می شناسد که می شناسد و کسی که نمی شناسد بداند که من حسن بن علی هستم ، من پسر نبی و پسر بشیر و پسر وصی و نذیر و پند دهنده هستم و من پسر دعوت کننده به سوی خدا با اذن او هستم و من پسر سراج منیر و من از اهل بیتی هستم که جبرئیل (ع) بر ما نازل شده و از نزد ما بالا رفته است و من از اهل بیتی هستم که خداوند بر هر مسلمان مودت ما را بر او فرض و واجب دانسته است و به نبی خود فرمود : قل لا اسالکم علیه اجرا الا الموده فی القربی و من یقترف حسنه نزد له فیها حسنا ، فاقتراف الحسنه مودتنا اهل البیت . بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی کنم جز دوست داشتن اهل بیتم و هر کس کار نیکی انجام دهد بر نیکی اش می افزایم . و اعمال نیکوو سزاوار همان دوست داشتن ما اهل بیت می باشد .
سعدی علیه الرحمه در مدح نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت عصمت و طهارتش اینچنین سروده است .
| محال است سعدى که راه صفا | توان رفت جز در پى مصطفى | |
| کریم المسجا (الجایا) یا جمیل الشیم | نبى المبرا (البرایا) یا شفیع الامم | |
| شفیع الورى خواجه بعث و نشر | امام الهدى صدر دیوان حشر | |
| تو اصل وجود آمدى از نخست | دگر هرچه موجود شد فرع تست | |
| ندانم کدامین سخن گویمت | که بالاترى ز آنچه من گویمت | |
| چه نعت پسندیده گویم ترا | علیک الصلاه اى نبى الورى | |
| خدایا بحق بنى فاطمه | که بر قول ایمان کنم خاتمه | |
| اگر دعوتم رد کنى ور قبول | من و دست و دامان آل رسول |
این نوشتار به مناسبت عید مبعث نبی مکرم اسلام صلی الله و علیه و آله و سلم ترجمه و تحریر گردید، امید است که مورد قبول حق تعالی و رسول اعظمش محمد مصطفی صلی الله علیه و آله قرار گرفته و موجب مغفرت و رحمت الهی بر ما و همه گذشتگان و آیندگان ما گردد . اللهم صل علی محمد و آل محمد . غلامحسین بنافی
[۱] احزاب آیه ۵۶
[۲] – کتاب معانی الاخبار باب معنی الصلاه من الله عزوجل و من الملائکه و من المومنین / حدیث اول / ص ۳۶۸
[۳] – سوره احزاب آیات ۴۱ الی ۴۴ : یا ایها الذین آمنوا اذکروا الله ذکرا کثیرا ، و سبحوه بکره و اصیلا ، هو الذی یصلی علیکم و ملائکته لیخرجکم من الظلمات الی النور و کان بالمومنین رحیما ، تحیتهم یوم یلقونه سلام و اعد لهم اجرا کریما ای کسانی که ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد کنید ، و صبح و شام او را تسبیح گویید ، او کسی است که بر شما درود و رحمت می فرستد و فرشتگان او ( برای شما ) طلب رحمت می کنند تا شما را از ظلمات به سوی نور رهنمون گردد او نسبت به مومنان همواره مهربان بوده است ، تحیت آنان در روزی که او را دیدار می کنند سلام است و برای آنها پاداش پر ارزشی فراهم ساخته است .
[۴] – کتاب امتاع الاسماع فیما للنبی صلی الله علیه و سلم من الحفده و المتاع ، تالیف تقی الدین احمد بن علی مقریزی تاریخ نگار متوفای سال ۸۴۵ هجری قمری در سیره نبوی صلی الله علیه و آله و سلم و در شش جلد می باشد این کتاب در شش سال دوران مجاورت ایشان در مکه و بین سالهای ۸۳۴ تا ۸۳۹ هجری قمری به رشته تحریر در آمده است . او به بسیاری از وقایع مورد اختلاف بین تاریخنگاران پرداخته و مسائل فقهی مربوط به حوادث و اتفاقات سیره نبوی را بیان نموده است .در این کتاب با توجه به آیات و روایات یکصد خصائص و صفات خاص نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله بیان گردیده است .
[۵] – در خصائص هفتاد و هفتم به بحث صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله و تاثیر آن در اجابت دعاء و مواضع و محل صلوات در اعمال مختلف که به نظر ایشان چهل و یک مورد بوده و وجوب یا استحباب دارد را با آراء مختلف فقهاء امت در هر مورد بیان نموده است .
