پاسخ به سوالات توسل از منظر علماء اهل سنت و جماعت

                بسم الله الرحمن الرحیم

کتاب عقاید اهل سنت و جماعت یا پاسخ به سوالات و پرسشها نوشته مفتی محمد عبدالقیوم بزاروی (هزاروی ) متولد ۱۹۳۳ میلادی مطابق با ۱۳۵۲ هجری قمری شهرستان فیصل آباد پاکستان و متوفای ۲۰۰۳ میلادی است ، وی مفتی جامعه نظامیه لاهور بوده است . مهمترین تصنیف او کتاب تاریخ نجد و حجاز و کتاب عقاید اهل سنت و جماعت نام دارد، این کتاب ردیه ای بر کتاب های احسان الهی ظهیر سلفی و به صورت پرسش و پاسخ و برای فهم عموم به رشته تحریر در آمده است  . ایشان بانی و موسس تنظیم المدارس اهل سنت پاکستان است این نوشتار بخش هائی از جلد اول کتاب عقاید اهل سنت و جماعت به زبان عربی است که در سال ۱۳۸۲ شمسی در ایران  ترجمه و چاپ گردیده است .

غلامحسین بنافی

بسم الله الرحمن الرحیم

 الحمدلله الهادی الدلیل ، و نسأله الهدایه الی سواء السبیل ، و الحمایه من الضلال و التضلیل ، و ان یصلی علی سیدنا ورسولنا محمد الداعی الی کل خلق جمیل و مقصد نبیل ، و علی آله و اصحابه و التابعین له باحسان بالغدو و الاصیل

بحث توسل

س : توسل به انبیاء و اولیاء چه حکمی دارد ؟

ج : توسل و استغاثه به انبیاء و اولیاء در ادای حاجات دنیویه و اخرویه به اجماع اهل سنت و جماعت شرعاً جایز است و اهل سنت اکثریت مسلمانان را تشکیل می دهند و اجماع آنها حجت است و همگی به خطاء نخواهند رفت به دلیل روایتی که احمد و طبرانی از نبی r نقل می کند قال : سال ربی ان لا تجتمع امتی علی الضلاله فأعطانیها (۱) ؛ از پروردگارم درخواست کردم که امت من را برگمراهی جمع نگرداند و این درخواست من اجابت شد . حاکم از ابن عباس روایت مرفوعه ای نقل می کند : لا یجمع الله امتی علی الضلاله ابدا (۲) :، خداوند ، هیچگاه امت مرا بر گمراهی جمع نمی گرداند . و در روایت دیگر آمده است : ما رآه المسلمون حسنا و هو عند الله حسن (۳) :آنچه در نزد مسلمانان نیکوست در نزد خدا هم نیکوست .

س : توسل به چه معناست ؟

ج : معنی توسل ، تبرک جستن به ذکر کسانی است که در نزد خداوند منزلت و جایگاهی دارند به دلیل اینکه ثابت است خداوند به سبب ایشان بر بندگانش رحم می کند معنی توسل به انبیاء و اولیاء این است که آنها را وسیله و واسطه به سوی خداوند عزوجل در ادای حاجتها و رسیدن به خواسته های خود قرار می دهیم چون منزلت و جایگاه به خداوند بیشتر از ماست ، خداوند دعای آنها را اجابت و شفاعتشان را قبول می کند . ـ در حدیث قدسی از خداوند سبحانه و تعالی آمده است که : من عادی لی ولیا فقد آذنته بالحرب و ما تقرب الی عبدی بشی احب الی مما افتر ضته علیه و لا یزال عبدی یتقرب الی بالنوافل حتی احبه فاذا احببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به ویده التی یبطش بها و رجله التی یمشی بها و ان سألنی لاعطینه و لئن استعاذنی لاعیذنه الحدیث : بخاری این را روایت کرده است (۴) ؛

: خداوند سبحانه و تعالی در این حدیث قدسی می فرماید ، کسی که با عالمی دشمنی نماید من به او اعلام دشمنی می کنم و وقتی بنده ای به فعل واجبی یا نافله ای به من تقرب بجوید من او را دوست می دارم و کسی را که دوست بدارم من نیروی شنوائی ، بینائی و دست و پای او می گردم و اگر از من چیزی بخواهد به او عطاء می کنم الخ .

س: چه دلیلی بر جایز بودن توسل وجود دارد ؟

ج : دلیل بر جواز احادیث صحیح زیادی است که صریحاً توسل را جایز دانسته از جمله روایتی است که ترمذی و نسائی و بیهقی و طبرانی به سند صحیح از عثمان بن حنیف رضی الله عنه نقل می کند که مرد نابینائی پیش پیامبرr آمد و گفت یا رسول الله : ادع الله ان یکشف عن بصری فقال ان شئت دعوت و ان شئت صبرت فهو خیر لک ، قال فادعه ، فامره صلی الله علیه و سلم ان یتوضأ فیحسن وضوئه و یدعو بهذا الدعا « اللهم انی اسئلک و اتوجه الیک بنبیک محمد r پیامبرالرحمه ، یا محمد انی اتوجه بک الی ربی فی حاجتی هذه لتقضی لی ، اللهم شفّعه فی» فذهب ثم رجع و قد کشف الله عن بصره ـ و فی روایه بیهقی : فقام و قد ابصر (ه): ای پیامبر خدا : طلب نما از خداوند تا چشمانم را بینا گرداند پیامبر فرمود اگر بخواهی دعا می کنم و اگر بخواهی صبر کنی ، برای تو بهتر است مرد نابینا گفت دعا بنمائید : پیامبر r به او امر فرمود که وضوی نیکوئی بساز و این دعا را بخوان ، پروردگارا از تو طلب می نمایم و به پیامبرت محمد r پیامبر رحمت به تو توجه می کنم : ای محمد r من تو را به سوی پروردگارم در این حاجتم واسطه قرار می دهم تا برایم اجابت شود ، خداوندا او را شفیع من بگردان . نابینا رفت و زمانی برگشت ، خداوند او را بینا نموده بود .

علماء میگویند که دراین حدیث توسل و ندا به پیامبر گرامی اسلام آورده شده است و این دعا را صحابه وتابعین وگذشتگان و متاخرین از امت برای گرفتن حاجت از خداوند بکار برده‌اند .

روایت دیگر، روایتی است که بخاری از انس از عمر بن خطاب رضی الله عنه نقل می کند که در زمانی خشکسالی پدید آمد او از خداوند طلب باران نمود در حالی که عباس بن عبدالمطلب را واسطه قرار داده بود و اینچنین دعا کرد: «اللهم انا کنا نتوسل الیک بنبیناr فتسقینا و انا نتوسل الیک بعُمِ  نبینا فاسقنا قال فیسقون»(۶) : خداوندا ما به واسطه پیامبرمان به تو توسل می‌جستیم تا بر ما باران ببارانی و هم اکنون به واسطه عموی پیامبرمان به تو توسل می جوئیم تا بر ما باران بباری، می‌گوید با این دعا باران بارید.

علماء می‌گویند این روایت تصریح دارد که توسل به اشخاص دارای فضیلت صحیح است و بلااشکال و مردم عباس رضی الله عنه را وسیله خویش به نزد پروردگار قرار دادند و باران بارید.

س: آیا توسل به اموات جایز است؟

ج : علماء رحمهم‌الله می‌گویند تفاوتی در جواز توسل به اولیاء الله تعالی نیست چه در قید حیات دنیوی باشند یا در حیات برزخیه و پس از مرگشان باشند . چون اهل برزخ از اولیاء الله در محضر خدایند و کسی که در رسیدن به خواسته خود به ایشان توسل در حقیقت به خدا توسل جسته است. (۷)

س : چه دلیلی بر جایز بودن توسل به اموات وجود دارد ؟

ج : دلیل بر جواز روایتی است که ابن قیم در کتاب زاد المعاد از ابی سعید الخدری رضی الله تعالی عنه نقل می کند که گفت: «قال رسول الله r ما خرج رجل من بیته الی الصلوه فقال « اللهم انی اسئلک بحق السائلین علیک و بحق ممشای هذا الیک فانی لم أخرج بطراً و لا اشرا و لا ریاء و لا سمعه و انما خرجت اتقاء سخطک و ابتغاء مرضاتک اسألک ان تنقذنی من النار و ان تغفر لی ذنوبی فانه لا یغفر الذنوب الا انت.»

الا وکل الله به سبعین الف ملک یستغفرون له و اقبل الله علیه بوجهه حتی یقضی صلاته (۸ ) ابن ماجه نیز روایت را نقل کرده است :

: وقتی کسی به قصد نماز از خانه خارج می شوید بگوید : خداوندا طلب می کنم از تو به حق همه کسانی که از تو طلب نمودند و به حق هر قدمی که به سوی تو برمی‌دارم در حالی که از روی ناسپاسی و سرکشی و یا ریائی و شهرتی نباشد و خروج من فقط برای پرهیز از خشم تو و کسب رضایت تو باشد و از تو می خواهم که از آتش جهنم دورم گردانی و گناهانم را ببخشی که کسی گناهان را نمی بخشاید ……. خداوند برای این قدمها هزار ملک را وکیل کرده که برایش طلب مغفرت نمایند و خداوند با گشاده روئی به او می‌نگرد تا اینکه نمازش را اداء نماید این روایت را ابن ماجه نیز نقل کرده است.

و بیهقی و ابن السنی و حافظ ابونعیم نیز این دعا را از ادعیه پیامبر گرامی اسلام دانسته‌اند که در وقت خارج شدن از منزل جهت اداء نماز می‌خواندند: «اللهم انی اسئلک بحق السائلین علیک الخ»

علماء گفته‌اند که در این دعا توسل صریح به هر بنده مؤمنی که زنده یا مرده باشد وجود دارد و پیامبر r این دعا را به اصحاب نیز یاد داده و امر به خواندن آن نموده است و هیچ یک از گذشتگان نبوده مگر اینکه این دعا را در حین خارج شدن از منزل برای نماز می‌خوانده است و در روایات دیگر است که پیامبر گرامی اسلام در وقتی که مادر گرامی حضرت علی ابن ابیطالب کرم الله وجهه وفات یافت فرمود «اللهم اغفر لا می فاطمه بنت اسد و وسع علیها مدخلها بحق نبیک و الانبیاء الذین من قبلی»، : خدایا ببخش مادر من را فاطمه بنت اسد و وسیع بگردان بر او قبرش را به حق پیامبرت و انبیائی که قبل از من بوده‌اند و این حدیث طولانی است که ابن حبان و حاکم و طبرانی نقل نموده‌اند و آن را از روایات صحیح دانسته‌اند. (۹)

و این کلمات پیامبرr که فرمود «و الا نبیاء الذین من قبلی» تصریح دارد که توسل به اموات جایز است- فافهم

تنبیه : علماء نفع‌الله بهم می‌گویند: در روایت قبل، از آقای ما عمر نقل شد که به عباس رضی الله عنهما توسل جست و در این روایت دلیلی بر جایز نبودن توسل به مردگان وجود ندارد چون توسل عمر به عباس و نه فقط به پیامبر به این دلیل بوده که برای مردم روشن نماید که توسل به غیر پیامبر جایز است

و اشکالی در آن نیست و این امر به عباس و نه دیگر صحابه اختصاص دارد برای اینکه اظهار شرف اهل بیت رسول خدا را بنماید و دلیل برای صحیح بودن توسل به مردگان آن است که صحابه به پیامبر گرامی اسلام بعد وفاتش نیز توسل می‌جستند از جمله این توسلات روایتی است که بیهقی و ابن ابی شیبه به سند صحیح نقل نموده‌اند که در زمان خلافت عمر رضی الله عنه خشکسالی پدید آمد بلال بن الحارث رضی الله عنه در نزد قبر پیامبر گرامی اسلام آمد و گفت : یا رسول الله استسق لامتک فانهم هلکوا  : یا رسول خدا طلب باران بنما برای امتت که آنها هلاک شدند – او پیامبر را در خواب دید که فرمود نزد عمر بن خطاب برو و سلام مرا به او برسان و به او خبر بده که باران می‌آید او پیش عمر آمد و این خبر را به او داد پس عمر رضی الله عنه گریه کرد و باران بارید (۱۰)         

آنچه از این روایت استفاده می‌شود عمل بلال بن حارث صحابی است که نه عمر و دیگر صحابه رسول خدا رضی الله عنهم این کار بلال را انکار نکردند .