تفسیر کلام الهی: وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَهٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فِیها أَزْواجٌ مُطَهَّرَهٌ وَ هُمْ فِیها خالِدُونَ (۲۵) به کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام داده اند بشارت ده که باغهایی از بهشت برای آنهاست که نهرها از زیر درختانش جاری است ، هر زمان که میوه ای از آن به آنان داده شود می گویند این همان است که قبلا به ما روزی داده شده بود و میوه هائی که برای آنها آورده می شود همه یکسانند و برای آنان همسرانی پاک و پاکیزه است و جاودانه در آن خواهند بود .
خداوند تو را به حقیقت ایمان هدایت نماید، بدانکه اصول دین و ارکان یقین ، علم به احوال مبدء می باشد مانند توحید و عدل ، و علم به اسرار معاد مانند بازگشت به سوی الله و جزاء و علم به سر (راز) نبوت و امورمتعلق به آنست و خداوند سبحان در هنگامی که آیه ای را در (اصل) توحید و نبوت بیان می فرماید پس از آن آیه ای در معاد مانند عقاب کفار و ثواب نیکوکاران بیان می نماید و دلیل موخر بودن نیز فقط به دلیل تاخر داشتن در وقوع است و پس از اثبات نبوت خواهد بود، زیرا علم به آخرت فقط با تابعیت از وحی و نبوت وجود می یابد، و عقل بشری از ادراک احوال آخرت ناتوان است. عادت الهی اینست که وقتی آیه ای در وعید بیان نماید پس از آن آیه ای را در وعد بیان می کند و هنگامی که از انذار و ترهیب خبر می دهد بشارت و ترغیب را هم منضم به آن خواهد نمود و وقتی کفار و اعمال و وعده های عذاب داده شده به آنها را بیان نماید بشارت به بندگانی که بین علم و عمل و تصدیق و طاعت جمع می نمایند نیز اشاره خواهد نمود .
احوال معاد روحانی و جسمانی
بدانکه احوال معاد بر دو نوع می باشد روحانی و جسمانی ، و اثبات عقلی وقوع معاد روحانی بر وجه ضعیف ناقص ممکن می باشد و (اثبات آن) با شرع بر وجه قوی تام خواهد بود و اثبات معاد جسمانی با عقل به سبب تصدیق رسالت و خبر نبوت اجمالا ممکن می باشد و اما اثبات تفصیلی وقوع آن برای عقل ممکن نیست لکن اعتقاد به آن تسلیما و ایمانا برای هر مسلمان اطاعت کننده احکام نبوت حاصل می شود. و اما علم عرفانی و کشفی به ثبوت احوال معاد به استواری طریق متابعت و تاکید اخلاص در گرفتن انوار نبوت از مشکات قرآن و حدیث به سبب عبودیت تامه و تدبر در آیات آسمانها و زمین و غایات آنها و عاقبت مکونات و نهایت آنها و اطلاع بر احوال نفس انسانی و مراحل آن در حالات و حرکات در عالم احتیاج دارد . خداوند متعال مسئله معاد را در آیات بسیار و غیر قابل شمارشی یاد آوری نموده اند و دلیل (بسیاری) آن نیز سختی فهم احوال معاد برای افراد بشری ، و شبهات و شک هائ بسیاری است که وهم در فهم آن وارد نموده است و به وجوه و دلایل مختلفی بر اثبات آن اشاره نموده است.
روش های مختلف اثبات معاد در قرآن
